Sygnalista – kim będzie i jakie będą jego prawa?

O sygnalistach w ostatnim czasie jest bardzo głośno. Jednak kto to tak naprawdę jest? Pracodawca czy pracownik? Jakie ma prawa i obowiązki? A przede wszystkim jakie konsekwencje będzie miało wdrożenie dyrektywy dla przedsiębiorców?

Sygnalista to w skrócie osoba, która zgłasza na podstawie posiadanych informacji wszelkiego rodzaju naruszenia prawa UE, nieuczciwe praktyki i nieprawidłowości. Co ważne, sygnalista zgłasza informacje o podejrzanych działaniach w dobrej wierze, tj. mając na uwadze dobro swojego zakładu pracy, a w konsekwencji dobro publiczne. W wyniku konieczności wprowadzenia Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2019 r. wszystkie przedsiębiorstwa (prywatne i publiczne) powyżej 50 pracowników będą miały obowiązek wyznaczyć sygnalistów, stworzyć odpowiednie procedury oraz system zgłaszania naruszeń praw Unii.

Według wstępnych założeń w pierwszej kolejności, tj. 17 grudnia 2021 r. wdrożenie nastąpić ma w podmiotach zatrudniających 250 pracowników i powyżej. Więcej czasu na zastosowanie się do dyrektywy mają przedsiębiorstwa zatrudniające od 50 do 249 pracowników, których dyrektywa obowiązywać będzie dopiero od 17 grudnia 2023 r.

Sygnalista zgłasza naruszenia, które dotyczą m.in.:

• zamówień publicznych,

• kwestii finansowych i podatkowych,

• bezpieczeństwo transportu,

• ochrona środowiska,

• ochrona konsumentów,

• ochrona danych osobowych.

Kto może być sygnalistą:

• pracownik,

• osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej,

• samozatrudniony,

• wspólnik,

• stażysta,

• wykonawca i podwykonawca,

• dostawca,

• były pracownik,

• osoba w trakcie rekrutacji,

• inne osoby powiązane z pracodawca.

Ochrona sygnalisty

Sygnalista w związku z dokonaniem zgłoszenia nie ponosi odpowiedzialności za naruszenie obowiązku poufności, zniesławienie, naruszenie praw autorskich, naruszenie tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa, naruszenie przepisów o ochronie danych osobowych oraz z tytułu roszczeń odszkodowawczych na podstawie prawa prywatnego, publicznego lub prawa pracy. Warunkiem jest jednak, żeby istniały uzasadnione podstawy by sądzić, że zgłoszenie jest niezbędne do ujawnienia naruszenia zgodnie z dyrektywą.

Wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane żadne działania odwetowe jak np.: zawieszenie, degradacja, przymusowy bezpłatny urlop, zmiana miejsca pracy, obniżenie wynagrodzenia, zmiana godzin pracy, wstrzymanie szkoleń, negatywna ocena wyników lub o pracy, zastosowanie środka dyscyplinarnego, itp.

Obowiązki po stronie pracodawcy

Do obowiązków pracodawcy należy stworzenie wewnętrznego kanału i opracowanie procedur, które umożliwią dokonywanie zgłoszeń naruszeń, tj.:

• kanały przyjmowania zgłoszeń mają zapewnić poufność osoby dokonującej zgłoszenia i osoby wskazanej w zgłoszeniu i zapewnić, że nieupoważnieni członkowie personelu nie będą mieć do tych danych dostępu – dyrektywa przewiduje, że tożsamość sygnalisty w zasadzie nie może być ujawniona żadnej osobie, która nie jest upoważnionym członkiem personelu właściwym do przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych (wyjątkiem od tej zasady jest przypadek, gdy ujawnienie jest konieczne w zw. z prowadzonymi przez organy postępowaniami wyjaśniającymi lub sądowymi i prawem do obrony osoby, której dotyczy zgłoszenie);

• kanały dostępu mają zapewnić przyjmowanie zgłoszeń pisemnie lub ustnie (telefonicznie, za pośrednictwem innych systemów komunikacji głosowej oraz na wniosek osoby dokonującej zgłoszenia na spotkaniu);

• należy potwierdzić sygnaliście przyjęcie zgłoszenia w terminie 7 dni od jego otrzymania;

• należy wyznaczyć bezstronną osobę lub bezstronny wydział właściwy do podejmowania działań następczych (do wyjaśnienia sprawy, komunikacji z sygnalistą);

• wyznaczona osoba/wydział po uzyskaniu zgłoszenia podejmują działania następcze;

• należy przekazać sygnaliście informacje zwrotne w rozsądnym, nie dłuższym niż 3 miesiące terminie.

Kary

Dyrektywa nakazuje państwom członkowskim ustanowienie sankcji za:

• utrudnianie dokonywania zgłoszeń,

• podejmowanie działań odwetowych wobec sygnalistów,

• wszczynanie uciążliwych postępowań wobec sygnalistów,

• naruszenie obowiązku zachowania poufności tożsamości sygnalisty.

Polska ustawa przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3.